Katarzyna Wińska rozpoczyna opowieść o osobliwym teatrze, w którym aktorami są schizofrenicy, od wspomnienia z dzieciństwa, kiedy to na podwórku wystawiła sztukę dla dzieci. Nie byłoby w tym nic dziwnego, ale jedynym widzem, który doczekał „opuszczenia kurtyny" była dziewczynka Bogusia „z bezwładnymi nogami". Pozostali wyszli znacznie wcześniej z podwórkowego przedstawienia. To wydarzenie stało się początkiem teatralnej pasji Wińskiej. Pasji niezwykłej, bowiem po latach „terminowania" i doświadczania wszystkiego, co z teatrem się wiąże, założyła w roku 1998 „Teatr Opera Buffa". Warto tu zacytować Magdalenę Dubrowską, wprowadzająca czytelnika w istotę teatru. –„ Zaczęło się, gdy Wińska, z wykształcenia lingwistka, napisała sztukę o szaleństwie pt. „Solo – Extra Realny Show" i postanowiła obsadzić w niej osoby chore naprawdę. Dziś zespół Opery Buffa tworzy kilkanaście osób, choć zawsze istnieje ryzyko, że żaden z aktorów nie pojawi się na premierze. Czasami ktoś zapomni, leży w szpitalu albo po prostu nie przyjdzie. Nie mają swojej sceny ani sali prób. Z dorobkiem 14 spektakli występują gościnnie zarówno w klubokawiarniach, jak i nobliwych instytucjach, takich jak np. Zamek Królewski, Ujazdowski czy Wawel, w Teatrze Studio i w Instytucie Teatralnym (...). Grupa brała udział w kilku międzynarodowych festiwalach (...), zaś sztukę „Hamlecie, czy wziąłeś lekarstwo?" wystawiła w (...) zamku Kronborg w Elsynorze (...). Opera Buffa nie przynosi dochodów. Nie podlega żadnej instytucji, nie korzysta ze wsparcia sponsorów" (...). Spektakle Opery Buffa to przedsięwzięcia z pogranicza teatru, eksperymentu, performansu. Zwykle aktorzy nie recytują swoich kwestii ze sceny. Tekst sztuki – efekt wielogodzinnych nagrań z prób czytanych – słyszymy z głośników". Tak wygląda charakterystyka tego niezwykłego teatru, którego działalność została przedstawiona w książce „Teatr Opera Buffa Theater. Replay 1998-2018".

Rozdział I, noszący tytuł „Komedianci", przedstawia „bohaterów" tego teatru. Ale nie tylko. Opowieść o postaciach kreowanych przez aktorów Opery Buffa jest wielowątkowa. Jednym z nich są odwołania do przeszłości ludzkości i jej stosunku wobec osób uznanych za chore psychicznie. Są także i nawiązania do współczesnych portali społecznościowych karmiących się narcyzmem i podglądactwem. Jest także bardzo ciekawie poprowadzona analiza psychiki postaci scenicznych oraz ich kreatorów. Są także pytania o rzeczywistość, o fikcję oraz o to, co jest urojeniem. Z każdą kolejną stroną wkraczamy w coraz to bardziej skomplikowane kręgi ludzkiej psychiki. Dowiadujemy się jak wygląda praca z „teatrem chorych na schizofrenię". Jakie wykorzystuje się w niej metody. Bardzo interesujące są opisy kolejnych etapów powstawania spektaklu. Kostiumy, scenografia. Przekonujemy się, dlaczego „Katarzyna Wińska porównuje przedstawienia Opery Buffa do czegoś pomiędzy kantatą a operą". I z coraz większym zainteresowaniem dla istoty tego teatru, pojawia się niekłamany zachwyt dla inteligentnego, obrazowego i konkretnego języka tej książki. Ale do tego należy również dodać odwoływanie się do postaci z literatury, do wielkich filozofów, myślicieli, do wypowiedzi postaci scenicznych, wypowiadających się na temat szaleństwa. Jak na przykład otwierająca książkę wypowiedź Luisa Bunuela – „Potrafimy zrozumieć rozpacz szaleńców, ale nie ich śmiech". I to one prowokują do wielu refleksji, do zweryfikowania swoich dotychczasowych poglądów, do skojarzeń, a także w istotny sposób uzupełniają dotychczasowe białe plamy w nas samych. Bo to one najczęściej sprawiają, że brak wiedzy stygmatyzuje nasz stosunek do osób „chorych psychicznie". Ale co jest w tej pozycji najcenniejsze, to podpowiadanie, że tak naprawdę trudno określić granicę pomiędzy normalnością a nienormalnością. Słowem, książka ta, ma w sobie wiele mocy, która może zmienić nas samych.

Katarzyna Wińska tak skomponowała treść książki, by unaocznić czytelnikowi proces powstawania spektaklu. To fantastyczny pomysł, bowiem czujemy się chwilami, jakbyśmy podświadomie się do niego włączali lub stawali się świadkami jego przebiegu. Ale nie tylko słowa są tutaj głównym narzędziem przemawiającym do czytelnika. Przeogromną rolę w obrazowaniu świata i postaci Opery Buffa pełnią fotografie. Pojawiają się już na pierwszych stronach, ale dopiero w części przedstawiającej poszczególne spektakle, widać siłę ich oddziaływania. To one teraz stają się przewodnikiem w tym osobliwym teatrze. Prowadzą od twarzy do twarzy aktorów, które raz to ukryte są w mroku, to znów oświetla je ostre światło jupiterów. Wychwytują detale w kostiumach, w scenografii. Obiektyw jest obecny przed spektaklem, w jego trakcie i potem również. Rejestruje wyraz oczu, mimikę, instrumenty. Zdjęcia prowadzą czytelnika przez nieznany dla niego świat, który tworzą spektakle Teatru Opery Buffa. I takie edytorskie rozwiązanie to kolejna wartość tej pozycji. W tym miejscu warto docenić nowatorski i inteligentny dizajn tej pozycji. Na wskroś nowoczesny, zaskakujący interesującymi plastycznymi rozwiązaniami.

Kolejna część to wycinki prasowe, a wśród nich informacje o działalności teatru. Ariadna Lewańska w tekście „Albo pasy albo kaftan" pisze o tym, że „aktorzy Opery Buffa uświadamiają a vista pokrewieństwo między teatrem, filozofią a psychoterapią. Grając Kierkegaarda, mierzą się z ludzkim dramatem i własną chorobą". Są także zamieszczone plakaty spektakli granych dotychczas przez teatr. Po nich umieszczony jest tekst sztuki „Wieczny Wypoczynek – warsztaty albo odkształcanie ustawiczne (wariacje na temat serenaty barokowej)", ilustrowana zdjęciami z jej scenicznej realizacji. Po czym następuje część „Zwiedzanie z przewodnikiem" składająca się wyłącznie ze zdjęć przedstawiających performatywne kompozycje zbudowane z rekwizytów, tworzących fantazyjne zbiory.

Opowieść o Teatrze Opera Buffa puentuje wypowiedź prof. Antoniego Kępińskiego. – „Chorzy na schizofrenię mają coś z biblijnych „ptaków niebieskich", nie troszczą się o codzienne środki do życia... pozycję społeczną, ambicje zawodowe itd...: gdy zwykli ludzie patrzą blisko, oni patrzą w dal. „Nie sieją ani żną..., a Ojciec niebieski je żywi". Kończące książkę „Posłowie" Hanny Sławińskiej, aktorki Teatru Opera Buffa, brzmi jak przesłanie w przededniu 10-lecia jego istnienia.

PS. Ta książka jest jak dokument, bez którego trudno zrozumieć świat, jaki jest kreowany na scenie w Teatrze Opera Buffa. Jest jak poezja, która wykorzystuje wszystkie dostępne jej środki, by ukazać metafizykę świata. Jest jak przewodnik, który prowadzi nas od człowieka do człowieka.

___

„Teatr Opera Buffa Theater. Replay 1998-2018", redakcja: Katarzyna Wińska; autorzy: Magdalena Dubrowska, Hanna Sławińska, Catherine Sullivan, Katarzyna Wińska; Tłumaczenie na angielski: Soren Gauger; Projekt graficzny: Katarzyna Nestorowicz, Marcin Nowicki; Ilość stron: 181; Format: 23 cm x 30,5 cm; ISBN 978 83 930878 6 0